De familie Van den Bergh in Gennep

 Gennep vanaf 1765

In het midden van de negentiende eeuw wordt Gennep als volgt beschreven: “De plattelandstad Gennep ligt in het noordelijkste gedeelte van der provincie, 8½ uur N. van Venlo en 3½ uurs ten Z.O. van Nijmegen, aan de rivier de Niers, die zich ¼ uurs lager, bij het gehucht Genneperhuis, in de Maas stort, en waarover hier eene zeer groote houten brug ligt, benevens een prachtige steenen doorlaat. Het stadje werd gebouwd door eene doorluchtige familie van die naam, en was oudtijds eene heerlijkheid, in het begin der 15de eeuw aan het geslacht van Brederode behoorende. Er bestaat nog één der zware torens van het voormalig Slot Loewenstein of Loevenstein gebouwd binnen Gennep door Jan, Heer van Hinsberg en Loon, en zijne echtgenoot Margaretha van Brederode, omstreeks het jaar 1408. Gennep is driemaal afgebrand, maar zeer regelmatig herbouwd. Het heeft een fraai Stadhuis met klokkentoren en uurwerk, eene R.K. en een Herv. Kerk met toren en orgel, benevens een Armengasthuis, in 1597 gesticht en waarin personen van de onderscheidelijke gezindheden worden verpleegd. De plaats heeft met onderhoorigheden 1.516 inw., waarvan 1.200 in de kom. Door hare gunstige ligging bij de Maas en bij de Pruisische grenzen is zij zeer geschikt voor den handel, die er dan ook op uitgebreide schaal wordt gedreven in granen, hout, kalk en steenkolen. Zij bevat voorts 1 boekdrukkerij, 2 groote leerlooijerijen, 2 pottenbakkerijen en 1 goudsche pijpenfabr., eenen zeer vernuftig ingerigten korenmolen, die even als een vol- en runmolen door het water van de Niers wordt gedreven en 3 sigarenfabrieken.” (bron: Het Koninkrijk der Nederlanden, J.W. Terwen e.a.)

Een brouwersfamilie te Gennep

Johannes van den Bergh.

De oudste zoon van Peter van den Bergh en Anna Wolters Johannes (Jan) groeide op de Roepaan te Ottersum op. Hij vestigde zich in het nabij gelegen Gennep waar hij brouwer werd, waar vervolgens zijn eerste zoon Jan het brouwersvak zou voortzetten. Er zijn in het oude gemeentehuis van Gennep talrijke aantekeningen in de registers betreffende betaalde belastingen en kosten die getuigen van hun werk. Jan Sr. werd in 1734 gedoopt in Kessel en daar in het doopregister ingeschreven. Hij huwde met Ernesta van Meckeren, dochter van Johannes van Meckeren, geboren in 1741 te Ottersum. Johannes van den Bergh overleed op 24 februari 1800, 66 jaar oud.

Bij het overlijden van zijn broer Welbert werd Johannes nog naar Ottersum geroepen om daar de kerkrekening over 1781 af te maken en de nieuwe kerkmeester in te leiden. Hieruit kunnen we afleiden dat Johannes een goed geschoold persoon moet zijn geweest.

Brouwers

Jan overlijdt 66 jaar oud op 24 februari 1800 te Gennep. Zijn zoon Jan, die vermoedelijk ook brouwer was, overlijdt in 1803, 40 jaar oud. Het brouwersvak werd dus alleen in de tweede helft van de achttiende eeuw in Gennep uitgevoerd. Uit de registers door de nieuwe wet op het gedistilleerd uit 1816 weten we dat er in 1818 geen stokerij in Gennep meer was gevestigd. Wel wordt in dit register Gerard van de Loo vermeld die op de Roepaan een stokerij met 7 beslagbakken met een totaal inhoud van 3.480 liter en 1 ketel van 360 liter bezat. Misschien dat hier nog een verband mee zou kunnen bestaan, echter als brouwer moeten we waarschijnlijk meer denken aan bier. Verder onderzoek zal hierover waarschijnlijk meer gegevens boven water kunnen brengen.

  Overlijdensakte Johannes van den Bergh,
24-02-1800 

Het gezin Jan van den Bergh en Erken van Me(c)keren te Gennep

Johannes (Jan) trouwde circa 1760 met Erken van Mekeren. Haar voornaam wordt ook geschreven als Ernesta, Eugencota en Eerke. Op 22 november 1804 overlijdt Erken op 63-jarige leeftijd te Gennep. Uit dit gezin overlijden dus in het begin van de jaren 1800 in enkele jaren tijd drie personen, Jan Sr. (1800), Jan Jr. (1803) en Erken (1804). In hoeverre hier een bijzondere oorzaak aan ten grondslag ligt is niet bekend.

Jan en Erken kregen vijf kinderen:

1. Mathias, geboren te Ottersum circa 1762, op 7-jarige leeftijd overleden te Gennep, begraven d.d. 24 augustus 1769.
2. Johannes (Jan), gedoopt te Ottersum op 26 december 1763 en overleden te Gennep op 27 november 1803. De doopgetuigen zijn Elizabeth van Me(c)keren en Arnoldus van den Bergh, zijn tante en oom. Jan trouwt met met Petronella Vierboom (geen verdere gegevens bekend) en krijgt een dochter Anna Maria. Anna Maria wordt op 1 oktober 1797 te Gennep gedoopt waarbij de doopgetuigen zijn Peter van den Bergh, haar oom en Jacomina Ingenrooij (relatie onbekend).
3. Petrus van den Bergh (Peter), gedoopt op 8 januari 1767 te Gennep en op 71-jarige leeftijd overleden te Vierlingsbeek op 5 februari 1838. Zie voor zijn leven het volgende artikel en het hoofdstuk “Molenaars in het land van Cuyk.
4. Elisabeth, gedoopt op 21 oktober 1769 te Gennep en op 59-jarige leeftijd overleden op 26 augustus 1829. Doopgetuigen waren haar oma Anna Wolters uit de Roepaan en haar oom Arnoldus van Me(c)keren. Elizabeth trouwde met Reynerus (Reinier) Geenen, die voor haar overleed. Reinier is ook brouwer te Gennep, dat blijkt uit de akte van de deelname aan de familieraad. Deze familieraad oordeelt over de voogdij over de kinderen van zijn zus Mechtildis in 1817. Elizabeth en Reinier kregen, zover bekend, een kind, genaamd Joanna. Dit blijkt uit de onderstaande akte van successie, waarin de nalatenschap wordt beschreven. Deze bestaat uit: "Een huis met stalling en tuin van 2 roeden, 89 ellen tuin. Een huis. Twee tuinen groot samen 6 roeden, 64 ellen vierkant. Bouwland, groot 45 roeden en 80 ellen en weideland groot, 43 roeden 80 ellen vierkant. Alles gelegen in Gennep."
5. Mechtildis, gedoopt te Gennep op 10 december 1771, doopgetuigen zijn Godfried Dunnissen en Anna Catharina Reintjes, een oom en tante. Zij overlijdt op 23 december 1846 te Gennep. Dan wordt als beroep opgegeven “rentenierster”. Mechtildis trouwde op 28 april 1793 in Cuijk met Theodorus Reinerus Lemmens, koperslager, gedoopt in Kevelaer op 15 oktober 1756. Het echtpaar krijgt 7 kinderen. Hij overlijdt te Cuijk op 25 oktober 1812, waarna Mechtildis na enige tijd waarschijnlijk is teruggekeerd naar haar geboortestad Gennep, aan de andere kant van de Maas, waar zij overlijdt.

Akte van successie van Elisabeth van den Bergh, 1829.

Zie voor de genealogie van Theodorus Reinerus Lemmens en zijn vrouw Mechtildis van den Bergh en die van hun nakomelingen het boek “Genealogie Lemmens van Oelbroeck in het Land van Cuijk”,uitgegeven in 1989 door Ing. Gerard W.Ch. Lemmens. Zie verder ook de publicatie in het tijdschrift de Brabantse Leeuw,nr. XI, blz. 96. 

Uit de tak Beugen van de familie Lemmens, trouwt Joanna Lemmens, geboren te Beugen 27 augustus 1807, met Antonius (Anton) Jurgens. De boterfabrikant te Oss. Zij overlijdt te Oss op 27 december 1879 en is op de Eikenboomgaard te Oss begraven in het familiegraf van de Jurgens. Zij vestigde zich in Oss. Zie hiervoor ook het hoofdstuk “De houtfabriek te Oss”.

Het gezin Peter van den Bergh en Elizabeth van Dint(h)e

Petrus (Peter) groeit op in Gennep en trouwt daar op 32 jarige leeftijd met Elizabeth. Eliazabeth is een molenaarsdochter uit het Land van Cuyk en geboren in Sambeek. In het trouwregister wordt als beroep op gegeven “renteniersdochter”.

De aantekening van de doop van Peter van den Bergh

Hij wordt aanvankelijk waard. Dit zal vermoedelijk in de Roepaan te Ottersum zijn geweest. Uit de geschiedenis van De Roepaan blijkt dat in 1797 zowel de stamhouder Willem van den Bergh overlijdt als zijn stiefvader. Anna Catharina Reintjes blijft dan achter met haar dochter Anna Maria die nog in 1797 met de wees Gerardus van de Loo, van de Asperden molen, zal gaan trouwen. Peter is dan 30 jaar oud en het zal waarschijnlijk gewenst zijn geweest dat een mannelijk familielid in de herberg De Roepaan aanwezig was. Zijn beroep als waard, gevestigd te Gennep, wordt in de geboorte en overlijdensaktes van zijn oudste kinderen vermeld.

Uitgaande van zijn aanwezigheid op de Roepaan zal zijn toekomst daar, gezien het aantal kinderen van zijn nicht Anna Maria en Gerardus van de Loo, na circa 1815, niet als waard op de Roepaan hebben gelegen. De hypothese van John van den Bergh is dat hij daarom van beroep veranderde en op latere leeftijd molenaar werd. De keuze voor dit beroep kan gelegen hebben aan expertise binnen zijn schoonfamilie, echter Gerardus van de Loo kwam ook uit een molenaarsgeslacht. Hij zal in elk geval reeds met het wel en wee van het molenaarsvak vertrouwd zijn geweest.

Vanaf de geboorte van zijn dochter Christina rond 1808 wordt als zijn woonplaats het Duitse Kessel vermeld - dezelfde plaats waar ook zijn grootouders Peter van den Bergh en Anna Wolters in het tweede kwart van de 18e eeuw hebben gewoond. Nu zijn Otterum en Kessel tijdens deze periode van de Franse overheersing een gemeente. In de geboorte-aktes staat hij als molenaar vermeld, wonende op het adres “Im Gruß No 53” in Kessel.

De geboorte aangifte van dochter Johanna van den Bergh te Gennep uit 1802.

Gedeeltelijke geboorteakte van zoon Arnoldus van den Bergh te Kessel uit 1817.

De vertaling van bovenstaande verklaring die in het hoog Duits is geschreven, luidt:

“Uittreksel uit het geboorte register van de gemeente Kessel van 1817. Geboorteverklaring Gemeente Kessel, Distrct Cleve, Regeringsdepartement Cleve

In het jaar 1817, de 23e augustus, ‘s-morgens om 10 uur, verscheen voor mij Johan Wilhelm van Linn, Burgemeester van Kessel, als beambte van de burgelijke stand, Peter van den Bergh, vijftig jaar oud, molenaar, woonachtig te Kessel, Regerings-departement Cleve, die mij een kind van het mannelijk geslacht toonde en mij verklaarde, dat het kind de 23e van de maand augustus van het jaar 1817 ‘s-morgens om 8 uur is geboren van Peter van den Bergh en Elisabeth van Dinten, zijn echtgenote. De molenaar woonachtig te Kessel in de straat “Im Gruß” no 53 verklaarde dit kind de voornaam Arnoldus te geven.

Deze toning en verklaring is gebeurt in het bijzijn van Peter Metzelaers, 51 jaar oud, dagloner woonachtig te Kessel en Gisbert Kersten, 73 jaar oud, niet woonachtig te Kessel en hebben voorgenoemde verklarende zowel als deze beide getuigen na de aan hun gebeurde voorlezing de tegenwaardige verklaring met mij onderschreven. Daarbij in acht genomen dat Peter Metzelaers en Gisbert Kersten verklaarde niet te kunnen schrijven. Getekend P. Van den Bergh, J. W. Van Linn Voor de juiste datum van dit uittreksel, Asperden, 11 januari 1836, de Burgemeester."

Peter van den Bergh en Elisabeth van Dint(h)e(r) kregen acht kinderen:

1. Joanna, geboren 10 februari 1801 te Gennep, overleden te Vierlingsbeek op 29 juni 1870, 69 jaar oud. Er is geen relatie bekend;
2. Hendrina Christina, geboren 31 december 1802 te Gennep, overleden te Gennep op 23 september 1804;
3. Petronella Wilhelmina, geboren 11 januari 1804 te Gennep;
   
4. Hermanus, geboren 4 augustus 1805 te Gennep, overleden te St. Oedenrode op 25 september 1882, 77 jaar oud. Hermanus werd molenaar.
   
5. Christina, geboren 21 januari 1808 te Kessel en overleden op 29 oktober 1890 te Vierlingsbeek, 82 jaar oud. Zij trouwde met Gerardus Clabbers, beroep smid. Gerardus is op jonge leeftijd overleden te Oeffelt op 24 januari 1832. Zij ging enige tijd later een tweede huwelijk aan met Gerardus Ebben, smid te Beugen. Zij krijgt in 1832, na het overlijden van haar man, te Oeffelt een zoon, Gerardus Clabbers.
6. Johannes (Jan), geboren in 1810 te Kessel, overleden te Vierlingsbeek op 15 maart 1866, 56 jaar oud. Hij wordt broodbakker te Vierlingsbeek. Jan trouwt met Johanna Claasen, zij krijgen vier kinderen, waarvan de jongste Lambertus Rudolphus naar Oss gaat. Zie hiervoor verder de volgende hoofdstukken “Molenaars in het Land van Cuyk” en “De houtfabriek in Oss”;
7. Elisabeth, geboren 24 september 1812 te Kessel en op 19 december 1858 overleden in Vierlingsbeek op 46-jarige leeftijd. Zij trouwt met Peter Lamers, geboren te Sambeek 25 april 1802, zoon van Mathias Lamers en Joanna Verasdonck, beroep onderwijzer;
8. Arnoldus, waarvan de hiervoor weergegeven geboorteakte is, geboren op 23 augustus 1817 te Kessel, Pruissen. Hij trouwt met Frederica Claassen. Zij krijgen 5 kinderen. Arnoldus wordt molenaar in Bergen en overlijdt op 74-jarige leeftijd (2-10-1891) aldaar. Zie hiervoor verder het volgende hoofdstuk “Molenaars in het Land van Cuyk”;
9. Petronella, geboren 12 januari 1820 te Kessel. Zij komt samen met haar broer Arnoldus na het overlijden van haar vader onder de voogdij van haar oudere broer Jan, voorgenoemd. Zij trouwt op 22 mei 1857 te Vierlingsbeek met Christiaan Jansen, koster te Vierlingsbeek, zoon van Hendrik Jansen, herbergier, en Geertruda van Mil.

Uit een akte uit 1832 blijkt dat Peter van den Bergh niet in Kessel is gebleven, maar dan molenaar is te Oeffelt, wellicht bij de molen, gepacht door zijn schoonfamilie. Deze familie van Dinte woont daar al generatielang. Het dorp Oeffelt valt van oudsher onder het bezit van het Gennepse huis en valt daarom als enige plaats aan de “Nederlandse kant” van de Maas onder het rechtsgebied van Pruissen. Na de Franse overheersing komt daar een einde aan. Bij Oeffelt is van oudsher een overgangsplaats over de Maas, nu door middel van een pont. Vroeger, door de aanwezige zandbanken, was het een doorwaadbare plek. Volgens de rivierkaart van de Maas uit 1851 stond de Oeffeltse windmolen op het veld het Hagelkruis tussen de Lieting en de Houwsche straat.

Vervolg: Het land van Cuyk vanaf 1830